صنعت ایران با چالشی جدی در حوزه مصرف انرژی روبه رو است؛ جایی که مصرف برق صنایع به طور قابل توجهی از میانگین جهانی بالاتر بوده و همین امر فشار زیادی بر شبکه برق کشور وارد می کند.آمارها نشان می دهد که مصرف برق در ایران، 6 برابر میانگین جهانی است و صنایع دارای فناوری قدیمی و بهره وری پایین، هم چنان عامل اصلی ناترازی برق کشورهستند.به عنوان مثال،صنایع فولاد وسیمان ایران بامصرفی بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی، نقش مهمی در این ناترازی دارند و همین امر هزینه های اضافی زیادی به اقتصاد کشور تحمیل کرده است​​. طبق گزارش های رسمی، رشد مصرف برق در صنایع هم چنان ادامه دارد. در سال گذشته، تامین برق برای صنایع 8.5درصد افزایش داشته که این نشان دهنده وابستگی شدید صنایع به انرژی ارزان و فراوان در دهه های گذشته است. اما این مدل توسعه دیگر قابل استمرار نیست، چراکه کشور با محدودیت های جدی در تامین برق روبرو است. کارشناسان معتقدند توسعه صنایع ایران از ابتدا بر پایه انرژی ارزان بنا شده، اما با افزایش هزینه های تولید انرژی و تغییرات در قیمت جهانی، دیگر نمی توان انتظار داشت که این روند بدون تغییر ادامه یابد. در همین راستا، سید دانیال آل هاشم، کارشناس حوزه انرژی و صنعتی، در گفت وگویی که با جام جم داشت به این موضوع اشاره و تصریح کرد: صنایع ما به انرژی ارزان عادت کرده اند و این عادت نه تنها به کاهش بهره وری منجر شده، بلکه باعث شده تا بهینه سازی در مصرف انرژی نیز به تاخیر بیفتد. اکنون با افزایش قیمت جهانی انرژی، صنایع باید به سرعت خود را با تکنولوژی های جدید سازگار کنند و از فرآیندهای بهینه برای کاهش مصرف بهره بگیرند. وی همچنین افزود: این عادت به انرژی بسیار ارزان، در طولانی مدت غیرقابل تحمل است و اگر اقداماتی جدی در زمینه بهینه سازی انرژی صورت نگیرد، شاهد مشکلات جدی تری خواهیم بود.مصرف برق در بخش صنعتی ایران طی سال های اخیر با رشد قابل توجهی همراه بوده است. بنا به آمارهای شرکت توانیر، مصرف برق صنایع در سال 1402با رشدی14.6 درصدی همراه بوده و مصرف در برخی از صنایع انرژی بر همچون فولاد و سیمان، تا بیش از 20 درصد افزایش داشته است. به طور کلی، مصرف برق صنایع فولاد از 3584 مگاوات ساعت به 4041 مگاوات ساعت و صنایع فلزی از 1394 مگاوات ساعت به 1680 مگاوات ساعت افزایش یافته است. این آمارها نشان از روند رو به رشد مصرف انرژی در صنایع ایران دارند که تا پیش از این بر اساس مدل توسعه انرژی ارزان فعالیت می کردند. اما امروزه با افزایش هزینه های انرژی، این صنایع با چالشی جدی مواجه شده اند که نیاز به تغییر الگوهای مصرف را ضروری می سازد.

آمارهای تکان دهنده مصرف برق صنایع
مصرف برق در بخش صنعتی ایران برای اولین بار درسال1402 ازمصرف خانگی پیشی گرفت. این پدیده در تابستان سال 1402 ثبت شد، جایی که مصرف برق صنایع 8.2درصد بیشتر از سال قبل بود و از مصرف بخش خانگی جلو زد. هم چنین در برنامه های مدیریت مصرف نیز رشد 20 درصدی مصرف صنایع در مقایسه با سال 1401 مشاهده شده است. این وضعیت نشان از وابستگی شدید صنایع به برق دارد که در سال های گذشته به دلیل قیمت پایین انرژی کمتر به بهینه سازی مصرف توجه می شد.به طور کلی صنایع در ایران به 4 دلیل به سمت بهینه سازی نمی روند که به شرح ذیل است: نخستین دلیل، وابستگی به انرژی ارزان است؛ توسعه صنعتی ایران برای سال ها بر پایه دسترسی به انرژی ارزان، خصوصا برق و گاز، شکل گرفته است. این وابستگی باعث شده تا انگیزه کمتری برای سرمایه گذاری در بهینه سازی و افزایش بهره وری انرژی وجود داشته باشد.دومین دلیل،هزینه های بالا و عدم دسترسی به تکنولوژی های جدید است؛ بهینه سازی مصرف انرژی اغلب نیازمند سرمایه گذاری در تکنولوژی های پیشرفته و به روز است. با وجود تحریم های بین المللی و محدودیت های اقتصادی، بسیاری از صنایع ایرانی امکان دسترسی به این فناوری ها را ندارند یا هزینه های اجرای آنها را بیش از حد سنگین می دانند. به علاوه، این صنایع ترجیح می دهند هزینه های جاری کمتر خود را حفظ کنند تا این که در برنامه های بلندمدت و هزینه بر بهینه سازی سرمایه گذاری کنند. سومین دلیل، نبود سیاست های جدی و مشوق هاست؛ سیاست های حمایتی و تشویقی در جهت بهینه سازی انرژی در ایران، به طور کامل و گسترده اجرا نشده است. نبود مشوق های اقتصادی همچون کاهش مالیات یا یارانه برای صنایعی که مصرف انرژی خود را بهینه سازی می کنند، انگیزه کمتری برای تغییر الگوهای مصرفی به وجود آورده است​. چهارمین دلیل، فقدان فرهنگ مصرف بهینه است؛ بسیاری از صنایع، به دلیل سال ها استفاده از منابع ارزان، عادت به مصرف بالا دارند و فرهنگ بهینه سازی انرژی هنوز به اندازه کافی در میان مدیران و کارکنان نهادینه نشده است. با توجه به افزایش هزینه های انرژی و رشد چشمگیر مصرف برق، صنایع ایرانی به شدت نیازمند تغییر الگوی مصرف خود هستند. در این زمینه، برخی از صنایع انرژی بر همچون فولاد و سیمان، اقدامات اولیه ای برای بهینه سازی انجام داده اند، اما این تلاش ها کافی نیست. نیاز است که تکنولوژی های نوین و تجهیزات کم مصرف به صورت گسترده تری در این صنایع به کار گرفته شوند تا هم هزینه ها کاهش یابد و هم از آسیب های محیطی جلوگیری شود.

وابستگی شدید به انرژی
روند رشد مصرف برق و انرژی در صنایع ایران به ویژه در سال های اخیر، نشان دهنده وابستگی شدید این بخش به انرژی است. دوران انرژی ارزان به پایان رسیده و صنایع باید به دنبال راهکارهای جدیدی برای کاهش مصرف و افزایش بهره وری باشند. اگر این تغییرات به سرعت انجام نشود، هم از نظر اقتصادی و هم از نظر زیست محیطی، ایران با چالش های جدی مواجه خواهد شد. در نهایت، صرفه جویی و بهینه سازی مصرف انرژی در صنایع نه تنها یک نیاز اقتصادی، بلکه یک ضرورت استراتژیک است. به کارگیری فناوری های جدید، افزایش بهره وری و کاهش اتلاف انرژی از جمله اقداماتی است که می تواند در درازمدت به حفظ منابع و افزایش توان رقابتی صنایع کمک کند.