دوبله ایران در سال های گذشته، ستارگان بی مانند و تکرارناپذیری را از دست داد. صداهایی که به نقش های زیادی هویت دادند و گاهی حتی از شخصیت های اصلی فیلم ها هم جلوتر بودند. حالا هر بار که صداپیشه ای از دنیا می رود، همراه با اندوه خود، یادآور حسرتی است که هر بار از مرگ یک کدام از آنها به جان مان می نشیند.
نگاهی گذرا به ماندگارترین دوبلورهایی که در یک دهه اخیر از میان ما رفتند
الهه های صدا
تینا جلالی، روزنامه اعتماد
حسین عرفانی/ از برباد رفته تا لوک خوش شانس
بی شک یکی از آن صداپیشگان حسین عرفانی است؛ او که صاحب یکی از گرم ترین صداها بود، برای بسیاری از ما با آن لحن شوخش به خاطر می آید؛ گرچه در کارنامه اش تنوع چشمگیری دیده می شود. انعطاف بیان عرفانی از ویژگی هایی است که معمولا به آن اشاره می شود؛ بسیاری از کاراکترهایی که عرفانی به جای شان حرف زده، چنان با صدای او گره خورده اند که نمی توانیم آنها را بدون صدای او به یاد بیاوریم. چه نقش هایی که باورپذیری خود را در ذهن مخاطب مدیون صدای جذاب «عرفانی» اند. عرفانی ازجمله صداپیشگانی بود که هم می توانست به جای شخصیت هایی با ویژگی های مختلف و گاهی حتی بسیار دور از هم حرف بزند، هم آدم های به اصطلاح متشخص و هم لمپن ها؛ هم پدری مهربان و هم رفیق نیمه راه. هم جای سیامک انصاری «جرم»، هم جای بهمن مفید «داش آکل». جاهایی با صدای بم، کلفت، عصبی و پرخاشگر و جاهایی با صدای نازک و زیر و مهربان. این خصلت ها از حسین عرفانی ستاره ای بی همتا در دوبله ایران ساخته بود. او که علاوه بر صداپیشگی کار بازیگری هم می کرد و علاوه بر اینها در جنگ ها و برنامه های مختلف رادیو هم حرف می زد. باید به گویندگی عرفانی به جای ستارگانی همچون هامفری بوگارت (در فیلم های شاهین مالت و کازابلانکا)، کلارک گیبل (در بربادرفته)، مورگان فریمن (رستگاری در شائوشنگ) و بسیاری از نقش های فراموش ناشدنی دیگر هم اشاره کرد. عرفانی در گفت وگویی درباره ماندگاری هنر دوبله گفته بود: «من فیلم های کارتنی زیاد دوبله نکرده ام اما اسب لوک خوش شانس را چون مغز متفکر داستان بود، خیلی دوست داشتم و احساس می کردم این کاراکتر و فیلم ماندگار شود. از این جهت، بیست وشش قسمت سریال را دوبله کردم و جزو یکی از کارهایی است که خالص حسین عرفانی جای کاراکتری صحبت می کند و اسب لوک خوش شانس صدای خود حسین عرفانی بود. جالب است روزی در جلسه با عزت الله ضرغامی وقتی از دوبلورها تجلیل می شد به صداپیشگی کارتن رسید و من گفتم، هیچ گاه کارتن صحبت نکردم و آقای ضرغامی پافشاری کردند که حرف زدی! اسب لوک خوش شانس چی بود؟ آنجا فهمیدم که چقدر یک کار می تواند تا دهه ها آوازه اش تازه باشد.»
ابوالحسن تهامی نژاد جایی گفته بود: «حسین عرفانی آن قدر صدایش مثل موم در دستش بود که می توانست برای هر شخصیتی صدایش را بسازد و به اصطلاح به چهره شخصیت بخوراند.»
شهلا ناظریان/ از کازابلانکا تا در امتداد شب
شهلا ناظریان، همسر حسین عرفانی یکی دیگر از صداهای درخشان دوبله است. او برادر زاده ایرج ناظریان از بزرگان دوبله ایران بود. شهلا ناظریان طی سال ها گویندگی به جای بسیاری از ستارگان جهان حرف زد. از جمله اینگرید برگمن، لورن باکال، سوفیا لورن، دایان کیتون، راکوئل ولش و الیزابت تیلور؛ او به بسیاری از نقش های این بازیگران برای بینندگان فارسی زبان جلوه داد. از برجسته ترین و ماندگارترین کارهای او در زمینه صداپیشگی، می توان به دوبله فیلم «کازابلانکا» اشاره کرد که در آن به جای اینگرید برگمن حرف زده و در کنار همسرش حسین عرفانی که به جای هامفری بوگارت حرف می زد، هنرنمایی بی نظیری از خود ارایه داده بود. همچنین می توان به صدای او به جای گوگوش در فیلم «در امتداد شب» اشاره کرد.
فهیمه راستکار/ از سوفیا لورن تا کهنسالی اوشین
مگر می شود از اهمیت دوبله و دوبلورها در ایران سخن گفت و از فهیمه راستکار سخن به میان نیاورد؟ راستکار به حق یکی از سنگ بناهای عرصه دوبله در ایران به شمار می رود. او از دوبلورهای توانمندی است که درگذشتش ضایعه ای بزرگ برای هنر ایران بود. او همچنین از هنرمندان متشخص، توانمند و شناخته شده هنر تئاتر در ایران هم هست. می توان به نقش های او با شخصیت های اوشین در کهنسالی در سریال «سال های دور از خانه» و خانم مارپل در سریال «خانم مارپل» اشاره کرد که با استقبال مخاطبین مواجه شد. دوبلور پیشکسوتی که در نیم قرن فعالیت به جای هنرپیشگانی چون مریلین مونرو، سوفیا لورن، کاترین هیپبورن، بت دیویس و منینا مرکوری سخن گفت. او سال ها پیش در گفت وگویی با ایسنا گفته بود: «در خیلی از فیلم ها اتفاق افتاده که گریه و خنده واقعی کنیم. گاهی اوقات آنقدر تحت تاثیر احساسات قرار گرفته ام که از اتاق بیرون رفته ام و همان موقع دوبله نکردم و صبر کردم تا بغضم تمام شود، چون بغض موجب گرفتگی صدا می شود.» می گفت: «نخستین جمله ای که در دوبله گفتم در یک فیلم لهستانی بود: نگاه کن آندره! یه ستاره افتاد.»
نجف گفت خودم برایت ترجمه می کنم
راستکار که همسر زنده یاد نجف دریابندری بود، دوبله فیلم لئوناردو داوینچی را یکی از شانس های خود می دانست: «گفت وگوها به زبان ایتالیایی بود در حالی که متن به زبان انگلیسی به دست ما رسیده بود. من خیلی ناراحت بودم. هنوز با دریابندری ازدواج نکرده بودم. به او گفتم که گفت وگوها مثل شعر است و من متن را به چه کسی برای ترجمه بدهم که بتواند این متن ها را به خوبی ترجمه کند. نجف که دید من گریه ام گرفته است، گفت خودم برایت ترجمه می کنم.»
بهرام زند/ از شرلوک هلمز تا عمار
در ادامه به هنر دوبله بهرام زندی معروف به بهرام زند می رسیم؛ خالق صداهای مغناطیسی. کسی که عنوان «بهترین مدیر دوبلاژ سیما» را از آن خود کرده بود. هنوز وقتی صدای بهرام زند را می شنوم یا به تصویر او نگاه می کنم، یادم می رود که از دنیا رفته است.
این مدیر دوبلاژ در طول نیم قرن کار دوبله، جای شخصیت های گوناگون گویندگی کرده و سرپرستی گویندگان را در سریال های مختلف ایرانی از جمله «امام علی» -که خودش در آن به جای سعید نیک پور در نقش عمار حرف می زد- «مدار صفر درجه» و... برعهده داشت. او همچنین مدیر دوبلاژ مجموعه های خارجی پرمخاطبی مانند سریال کارتونی «بچه های مدرسه والت»، «جنگجویان کوهستان»، «شرلوک هلمز»، «ناوارو» و «24» بود. شاید جالب باشد بدانید طی مصاحبه ای نوروزی که سال 97 منتشر شده بود درباره سختی های کار دوبله به مجموعه «بچه های مدرسه والت» اشاره کرده بود. مجموعه پرمخاطبی که بچه های دهه شصت با لحظه های آن نوستالژی دارند. گفته بود ویژگی و البته دشواری این کار این بود که صدا نداشت و من باید آن را بدون صدا دوبله می کردم. وقتی صدا نباشد، توی مدیر دوبلاژ از کجا می دانی بیرون کادر چه کسی حرف زده و چه گفته؟ به این دلیل من تمام توانایی ام را برای دوبله آن کارتون صرف کردم.
زند همچنین گفته بود پشت صحنه دوبله سریال «مدار صفردرجه» شیرین ترین خاطراتش ثبت شده؛ تا حدی که حسرت می خورد چرا پشت صحنه کار را ضبط نکرده اند.
منوچهر اسماعیلی/ مرد هزارصدا
یکی از ماندگارترین صداپیشگانی که این اواخر از دستش دادیم، «مرد هزار صدا»ی دوبله ایران، زنده یاد منوچهر اسماعیلی بود. بی راه نیست اگر برای توصیف هنر اسماعیلی بگوییم که او بر قله رفیع دوبله ایستاده بود. صدای پرطنین و انعطاف پذیرش با بخش مهمی از نقش های سینمای ایران و جهان همراه بود. صدای اسطوره ای اسماعیلی، نیاز به هیچ تعریف، تمجید و توضیحی ندارد و خود گویای همه آن چیزی است که موجب درخشش نام او در تاریخ دوبله ایران می شود. اسماعیلی از ابتدای دهه چهل، وارد عرصه دوبله شد و استعدادش با حمایت علی کسمایی به چشم آمد و خیلی زود توانست جای نقش های اصلی حرف بزند.
از ماندگارترین و تاثیرگذارترین دیالوگ ها با صدای منوچهر اسماعیلی که اگرچه بارها و بارها در رسانه ها تکرار شده اما مثل بسیاری دیگر از کارهای او ارزش باز شنیدن را دارد، صدایش در فیلم «سوته دلان» علی حاتمی به جای بهروز وثوقی است. «خوش به سعادت تون که می رین روضه، جاتون وسط بهشته؛ ما که دنیامون شده آخرت یزید. کیه ما رو ببره روضه؟ آقا مجید تو رو چه به روضه، روضه خودتی، گریه کن نداری؛ وگرنه خودت مصیبتی، دلت کربلاس!»
او از معدود هنرمندانی بود که به واسطه قابلیت های منحصر به فرد و تنوع بی نظیر صدایش توانست همزمان جای چند نقش در فیلم ها و سریال ها حرف بزند. اوج این قابلیت اسماعیلی در سریال «هزاردستان» علی حاتمی است. صدای او به جای سه شخصیت متفاوت و دارای ویژگی های دور از هم یعنی شعبان بی مخ، رضا تفنگچی و خان مظفر را به چیزی جز شگفتی نمی توان تعبیر کرد. اسماعیلی همین تجربه را همزمان و حین ساخت سریال هزاردستان در فیلم «مادر» حاتمی با حرف زدن به جای محمدعلی کشاورز، جمشید هاشم پور و اکبر عبدی تکرار کرد.
چنگیز جلیلوند/ صدای همه مردان اسکاری
دو سال و چند روز از درگذشت چنگیز جلیلوند می گذرد اما انگار قرار نیست رفتن او را باور کنم. او چنان در صحت و سلامت و سرزندگی و شادابی می زیست که رفتنش بهت انگیز بود. مرگ او یکی از داغ هایی بود که کرونا روی دل هنر این سرزمین گذاشت. مردی که نه صدایش نشانی از نزدیکی به مرگ داشت و نه سیمایش. به جلیلوند لقب «مرد حنجره طلایی» داده بودند. او و منوچهر اسماعیلی سال ها در کنار هم پشت میکروفن نشستند و همکاری های درخشانی را رقم زدند. ستاره های بزرگی از عالم سینما وامدار صدای جلیلوند هستند. شاید بتوان گفت نوعی رقابت هم میان جلیلوند و هم اسماعیلی بود. رقابتی که صدالبته به بالا رفتن سطح کیفی دوبله ها منجر میشد. کاری که بارها گفته بود با تمام وجود به آن عشق می ورزد. در «کتاب سال سینمای ایران، ویژه دوبله» که ماهنامه سینمایی فیلم در اسفند 1384منتشر کرده بود، منتقدان مجله منوچهر اسماعیلی را به عنوان بهترین دوبلور مرد انتخاب کردند و در جایگاه دوم نام مرحوم چنگیز جلیلوند آمده بود اما او خودش را نفر دوم نمی دانست و در همان کتاب سال در گفت وگویی به صراحت گفته بود: «من نامبر وان هستم؛ هنوز و همیشه». جلیلوند که از استادان تیپ سازی بود، به جای شخصیت هایی چون «پل نیومن»، «مارلون براندو»، «ریچارد برتن» و... حرف زده است. اولین کار گویندگی جلیلوند فیلم «نشانه ها» بود که به جای «مل گیبسون» به مدیریت دوبلاژ بهرام زند، صداپیشگی کرده بود. وقتی از جلیلوند درباره هنرپیشه های موردعلاقه اش که جای آنها حرف زده جویا می شدند، معمولا از «مارلون براندو» و «پل نیومن» نام می برد. می گفت: «به جای تمام آرتیست هایی که در زمان خودشان برنده اسکار شدند، صحبت کرده ام و می توانم به جرات بگویم حداقل در 50 فیلم که هنرپیشگان آن اسکار گرفته اند، حرف زده ام.»
احمد رسول زاده/ از عمرمختار تا پدرسالار
و اما احمد رسول زاده که حتی یادآوری طنین صدای خاصش هم آرامش بخش است. او نیز مانند خیلی از همکارانش به جای بسیاری از بازیگران معروف حرف زده بود اما صدایش بیشتر به جای مردان میانسال یا پیرمردهای مهربان، جدی و مصمم در آثار تاریخی به یاد میآید. یکی از درخشان ترین دوبله های او در فیلم تاریخی «عمر مختار» به جای آنتونی کویین است. از دیگر گویندگی های ماندگار او به دوبله شخصیت های مذهبی از جمله شخصیت ابوطالب در فیلم «محمد رسول الله» می توان اشاره کرد. صدای احمد رسول زاده در سریال «پدرسالار» به جای محمدعلی کشاورز هم یکی از نمونه کارهای بسیار شنیده شده این دوبلور است. بی شک رسول زاده با گویندگی برنامه های مستند متعدد که از جمله آنها، سلسله برنامه مستند «حیات وحش ایران» و «مستند راه ابریشم» بود، بیشتر شناخته می شود. او سال 87 در گفت وگویی، دلیل نیم قرن تداوم فعالیت خود در حرفه اش را «سحر و جادوی تئاتر و دوبله» عنوان کرده بود. رسول زاده از عطاءالله کاملی، بهرام زند، انوری، منوچهر اسماعیلی، والی زاده و خسرو خسروشاهی به عنوان بهترین صداپیشه های دوبله ایران نام برده بود. رسول زاده سطر «تنها صداست که می ماند» فروغ فرخ زاد را تعبیر این شاعر از هنر ماندگار می دانست: «منظور او از صدا، صدای هنر با مفاهیم والای انسانی مثل عشق است.»
پرویز بهرام/ راوی جاده ابریشم
یکی از شاخص ترین و ماندگارترین نمونه کارهای پرویز بهرام که معمولا با آن شناخته می شود، گویندگی به عنوان راوی در مستند «جاده ابریشم» است. خیلی ها تلاش کردند صدای پرویز بهرام را تقلید کنند اما مگر می شود به راحتی چنین صدای متفاوت و با صلابتی را تقلید کرد. خودش میگفت ناراحت می شود از اینکه صدایش را تقلید می کنند.» او که وکیل دادگستری هم بود، می گفت: «یکی از این افراد را در اصفهان که پرونده وکالت داشتم، دیدم و به او گفتم چرا ادای من را درمی آوری که گفت صدای من را خیلی دوست دارد. البته صدای خودش هم خوب بود.» ایسنا درباره این هنرمند خوش صدا نوشته بود: «پرویز بهرام فارغ التحصیل رشته حقوق، 42 سال کار وکالت کرد و بازنشسته شد و جالب اینکه صدای خوبش بر موفقیت در حوزه وکالت هم تاثیرگذار بوده است. خودش می گفت: «اکثر پرونده هایی که وکالت آن را بر عهده می گرفتم، جنایی بود و رشته حقوق دانشگاه تهران را انتخاب کردم. البته روحیه هنری و کار جنایی مغایر با هم است ولی خب علاقه داشتم. البته اگر الان به همان زمان برگردم، تنها دوبله را انتخاب می کنم. حرفه های دیگری که داشتم فقط از روی علاقه بود و تنها عاشق دوبله بودم. من عاشق سینما و مخاطب زیاد آن هستم.»
جلال مقامی/ خاطره تحویل سال در استودیو
اگر بگوییم عمده شهرت جلال مقامی به خاطر اجرای برنامه «دیدنی ها» در دهه 60 بود بی راه نگفته ایم؛ اما این صدای او بود که «دیدنی ها» را به یادماندنی کرد. مقامی هم خود را مدیون هنر دوبله هوشنگ لطیف پور می داند که البته استاد بسیاری از بزرگان دوبله بود. مقامی در سال هایی که دوبله دوران طلایی خود را سپری می کرد در نقش جوان نقش اول سینما همچون رابرت ردفورد، آل پاچینو، مارچلو ماستریانی، رابین ویلیامز و بسیاری از بزرگان جهان، گویندگی کرد و در فیلم هایی که مدیریت دوبلاژ آن با علی کسمایی، محمدعلی زرندی، عطاءالله کاملی، ایرج دوستدار، احمد رسول زاده، سعید شرافت و ابوالحسن تهامی بود، حضور داشت.
تسنیم از قول جلال مقامی درباره هنر دوبله در ایران این گونه نقل می کند: «یک زمانی ما فیلم «بینوایان» را دوبله می کردیم با آن کاراکترها و بازیگرها! یعنی به عبارتی بزرگ ترین ادبیات جهان به صورت فیلم درمی آمد و ما به جای آن کاراکترها صحبت می کردیم. بازی هایی که از هنرمندان آن فیلم ها می دیدیم اجازه نمی داد به دوبلورها که بد صحبت کنند اما امروز سازمان صداوسیما فیلم هایی که پخش می کند، چیست؟ یک سری فیلم های کره ای که شمشیر دست شان است و بالا و پایین می روند. این شخصیت ها اجازه شکوفایی بخشی از استعدادهای دوبلورهای ما را نمی دهد.»
یکی از خاطرات دیگر مرحوم مقامی به سبزی پلو با ماهی در استودیوی دوبله برمی گردد. او این خاطره را این طور تعریف کرده: «عید نوروز همیشه مرا یاد سبزی پلو با ماهی در استودیوی دوبله می اندازد. جایی که فیلمی به نام «سنگام» که یک فیلم هندی بود و من و منوچهر اسماعیلی برای یک صاحب فیلم هندی دوبله می کردیم و فیلم 20 پرده داشت. نزدیک تحویل سال بودیم ولی دوبله اش تمام نشده بود. صاحب فیلم هم اصرار می کرد حتما قبل از عید دوبله تمام شود. اصرار کرد که بمانیم گفتیم به شب عید و تحویل سال نمی رسیم. منوچهر اسماعیلی هم به طنز گفت اگر بخواهیم بمانیم و فیلم تمام شود، باید برای ما سبزی پلو با ماهی بیاورید و در استودیو سفره هفت سین بچینید. جالب است که رفت یکی از این هتل ها، سبزی پلو با ماهی و سفره هفت سین آورد. این شب عید را هیچ گاه فراموش نمی کنم؛ به خاطر آن شب دوبله، سفره هفت سین در استودیو و سبزی پلو با ماهی که آن هندی برای مان خرید.»
رفعت هاشم پور/ از بر باد رفته تا قصه های جزیره
در سپهر گسترده هنر دوبله ایران زمین به هر سمت چشم بدوزیم، ستاره ای سوسو می زند و با طنین جادویی صدایش خاطره ای را در ذهن ما زنده میکند. آوایی که هر کدام در نوع خود مثال زدنی اند. از آن صداهای زیبا و به یادماندنی بی تردید یکی رفعت هاشم پور است. او که همسر جلال مقامی هم بود، برای خیلی از ما با گویندگی نقش اسکارلت در فیلم «بر باد رفته» به یاد میآید که از نقش های مهم و ماندگار این دوبلور بوده است. مدیریت دوبلاژ سریال «قصه های جزیره» در اواسط دهه 70 از دیگر فعالیت های مهم هاشم پور بود. در این سریال خود او به جای شخصیت هتی کینگ (با نقش آفرینی جکی باروز) حرف می زد که بسیار مورد توجه قرار گرفت. او هم صدای دلنشین و مهربانی داشت و هم به رفتارها و فضیلت های انسانی شهره بود. شوکت حجت یکی از دوبلورهای شناخته شده درباره همکاری با این صدای بیمانند گفته بود: «زنده یاد هاشم پور خیلی عظمت داشت و پرقدرت بود ولی با این حال قلب خیلی مهربانی داشت. به نظرم آن جدی بودن فقط نقابی بود که به صورتش زده بود.»
سیامک اطلسی/ از تام و جری تا افسانه جومونگ
و در پایان یادی کنیم از سیامک اطلسی که چهره و صدایش به سبب کار همزمان در دو عرصه بازیگری و صداپیشگی برای مردم ایران آشناست. اطلسی با اینکه حضور پررنگی هم مقابل دوربین داشت، بیشتر علاقه مند گویندگی بود و ترجیح می داد خود را عضو انجمن گویندگان معرفی کند. منوچهر والی زاده، دوبلور نامآشنا، ضمن بیان خصوصیات ارزشمند اخلاقی این هنرمند خاطره ای از اطلسی دارد و آن را این طور تعریف می کند: «به شوخی به او می گفتم هر وقت فیلمبرداری نداری، سراغ کار دوبله می آیی و این شوخی ای بود که همیشه با هم داشتیم. البته او کارش را از دوبله آغاز کرده بود و در ادامه راهی بازیگری شده بود. فوت نابهنگام این هنرمند هم همچون چنگیز جلیلوند به دلیل گرفتار شدن به ویروس کرونا جامعه هنری را متعجب کرده بود. افسانه جومونگ در نقش پزشک دربار و کارتون تام و جری در نقش دکتر آزمایشگاه حیوانات، بخشی از کارهایی است که در کارنامه اطلسی ثبت شده است.»
کد مطلب : 117
http://ecovatan.ir/vdccamqs82bqs.la2.htmlecovatan.ir/vdccamqs82bqs.la2.html