ضرورت بازدارندگی اقتصادی

تابستان 110سال پیش، گلوله ای شلیک شد که هر چند ابتدا تصور می شد قربانی اش ولیعهد اتریش باشد، اما در نهایت منجر به مرگ قریب به 20میلیون انسان در طول چهار سال شد. شاید اگر کسی یک ماه قبل از آغاز جنگ، نگاهی به آرایش نیروها و پیوندهای خانوادگی میان دولت های سلطنتی اروپا می انداخت، احتمال یک جنگ دوطرفه را نیز کم می دید، اما توازن شکننده قوا میان کشورهای اروپایی و تصور برتری در ذهن حاکمان به گونه ای بود که تنها جرقه ای نیاز داشت تا بزرگ ترین جنگ در تاریخ بشر تا آن زمان رخ دهد. اگر یکی از دو طرف مخاصمه قدرت برتر را در اروپا داشت و طرف مقابل به این برتری باور داشت، هیچ وقت جنگ جهانی اول رخ نمی داد.
دلیل جنگ دقیقا آن بود که اتحاد آلمان و اتریش-مجارستان می خواست نشان دهد که دست بالا را در اروپا دارد. شاید همین نشان دادن دست بالا همراه با ولع سیری ناپذیر هیتلر برای ضربه زدن به دشمنانش یکی از عوامل کلیدی در جنگ جهانی دوم نیز بود. به روزگار خود برگردیم. هر چند جهان با تنشی بی سابقه از زمان جنگ سرد مواجه است، اما اگر تاریخ بخواهد خود را تکرار کند، هنوز گسل های زیادی برای یک درگیری عظیم در ابعاد آنچه مثلا 110سال پیش اتفاق افتاد، وجود دارد. اول آنکه با وجود روابط نزدیک دولت ها در شرق، هیچ اتحاد قوی میان آنها وجود ندارد؛ ضمن آنکه برخی از بازیگران مانند چین منافع گسترده ای با کشورهای غربی دارند. دوم در صحنه تنش ها نیز ما با یک تعادل شکننده مواجه نیستیم که ماشه جنگ گسترده را بچکاند. در حقیقت هم در جنگ روسیه و اوکراین و هم در خاورمیانه همچنان مقوله بازیابی بازدارندگی و امنیت، عامل ایجاد جنگ بوده است. به دیار خود بازگردیم.
هرچند بیان شد که احتمال درگیری در ابعاد بزرگ منتفی است، اما کش وقوس های به وجودآمده در منطقه می تواند ما را درگیر یک تنش دوطرفه یا حتی منطقه ای کند. فارغ از چرایی درگیری ما با کشورهایی که مرز مشترک با آنها نداریم، عملکرد نیروهای نظامی و دیپلماتیک ما تاکنون برای جلوگیری از جنگ و در عین حال تضمین امنیت، عاقلانه و باتدبیر بوده است. این مسوولیت اخلاقی کشورهای غربی است که سریع تر اسرائیل را به پذیرش آتش بس در لبنان و غزه بکشانند و در عین حال این مسوولیت ضامن امنیت آنان نیز خواهد بود. فارغ از آنکه تنش کنونی در نهایت به کدام سو حرکت کند، توجه به بازدارندگی از جنس مولفه های اقتصادی برای تکمیل پازل امنیت کشور در بلندمدت بسیار ضروری است. همچنان که امروز به رغم تضاد آشکار با چین، غرب نیازمند تولیدات اقتصاد آنان است و همین نیاز باعث شده است سطح تنش تاکنون مدیریت شود، اقتصاد ایران هم باید چنان در زنجیره تامین جهانی جاخوش کند تا دیگران نتوانند در هر مساله ریز و درشتی، ادعای سرنخی از ما بیابند.
برای آنکه تصویری داشته باشیم که ما در مقایسه با کشورهای همسایه در کجای اقتصاد جهانی قرار داریم به این آمار نگاه کنید؛ صادرات امارات متحده عربی طبق آخرین آمار بیش از 450میلیارد دلار، عربستان حدود 400میلیارد دلار، ترکیه بیش از 250میلیارد دلار و کشور قطر با جمعیتی معادل یک سی ام ما بیش از دوبرابر ما صادرات دارد و در سال2023 قریب به 100میلیارد دلار به اقتصاد جهانی کالا صادر کرده است. ما چه مقدار دیگر باید از کشورهای همسایه خود عقب بیفتیم؟ اگر عربستان، ظرفیت، جمعیت، اقلیم و... ما را داشت، نمی توانست حداقل 20برابر امروز ما صادرات ثبت کند؟ چرا چنین فاصله ای حادث شده است؟ چون برای ما توسعه، عجین شدن با اقتصاد جهانی و استفاده از اقتصاد برای بازدارندگی اولویت نبوده است. اگر می خواهیم تغییری کنیم از همین جا باید شروع کنیم تا هم سطح امنیت را برای شهروندانمان بالا ببریم و هم به آنها رفاهی را که لیاقتشان است، ارزانی کنیم.