اینکه برای صنعت خودروسازی ایران چه دورنمایی تصویر شده و می‌شود هدف این نوشتار نیست بلکه هدف بررسی وضعیت این صنعت از منظر سودمندی آن برای کشور و مردم ایران است. حتی اگر دست‌اندرکاران این صنعت به سیاق معمول با سیاست فرار به جلو، قصد تشکیک در تحلیل و اعداد و ارقام ارائه شده در این نوشته را در پیش گیرند، حداقل لازم خواهد بود یک بار برای همیشه به این مردم شریف و صبور توضیح دهند اگر نگاه عموم جامعه به صنعت خودروسازی را محل اشکال می‌دانند، از دیدگاه خود، در دفاع از صنعت خودروسازی دقیقا از چه چیزی دفاع می‌کنند؟!
الف - بر اساس اطلاعات منتشر‌شده، ایران‌خودرو با زیان انباشته ۱۰۴ هزار میلیارد تومانی مواجه است و دیگر خودروساز مطرح کشور یعنی سایپا نیز زیانی برابر با ۴۹ هزار میلیارد تومان را نمایندگی می‌کند و این در حالی است که مردم ایران همواره در طول سال شاهد افزایش گاه و بیگاه قیمت محصولات این 2 خودروساز بزرگ کشور هستند، بنابراین نخستین سوال مهم این است: به‌ رغم بازار انحصاری و قیمت‌گذاری‌های غیرمعقول و فراتر از توان مردم و نامتناسب با کیفیت خودرو، این زیان انباشته اساسا چه معنایی دارد؟
ب - ارزان‌ترین خودروهای ساخت 2 خودروساز داخلی که اکثریت مردم در صورت توانایی امکان خرید آنها را دارند در محدوده قیمتی ۳۵۰ تا ۷۰۰ میلیون تومان قرار گرفته و عمدتا شامل ساینا، تیبا، شاهین، پژو ۲۰۶، سمند و رانا است، در حالی که در نمونه‌های خارجی خودروهایی با این محدوده قیمت شامل موارد متنوعی از برندهایی چون بی ‌ام و، رنو، ولوو، فولکس واگن، تویوتا، نیسان و موارد دیگر است. مدت‌هاست این سوال برای مردم مطرح است: وقتی کیفیت، ایمنی و نوع طراحی خودروهای داخلی به مراتب پایین‌تر از خودروهای هم‌ارز خود در سطح جهان هستند و مصرف سوخت بالایی هم دارند چرا باید قیمتی برابر با همان خودروهای جهانی برای خرید آنها پرداخت کنند؟ سوالی که البته مدت‌هاست بی‌پاسخ است!
پ- یکی از مواردی که مدیران و برخی مسؤولان در دفاع از صنعت خودروسازی کشور به آن متوسل می‌شوند، اشتغال‌زایی در این صنعت است به‌طوری که حدود ۱۰۰ هزار نفر به‌صورت مستقیم در هر 2 خودروسازی سایپا و ایران‌خودرو مشغول فعالیت هستند اما در این رابطه نکته‌های درخور توجهی وجود دارد که نیازمند بررسی است. سوال اول در این رابطه این است: با استفاده از حمایت‌های مفصلی که از بیت‌المال در حمایت از صنایع خودروسازی اتفاق افتاده آیا امکان ایجاد همین مقدار شغلِ مستقیم یا حتی بیشتر از آن وجود نداشت؟ نیاز است متخصصان بویژه مدافعان صنعت فشل خودروسازی پاسخ مستدلی به این سوال هوشمندانه ارائه کنند! نکته دوم و مهم‌تر این است: در صنایع خودروسازی جهان و شرق آسیا به ازای هر شاغل یا نیروی کار مشغولِ فعالیت در آن، به‌طور متوسط به‌ترتیب ۳۰ و ۵۰ خودرو تولید می‌شود، در حالی که این میانگین درباره ایران‌خودرو و سایپا در بهترین حالت ۱۰ تا ۱۲ خودرو به ازای هر شاغل است. به‌عبارت دیگر بیش از 12 درصد بهای تمام‌شده خودرو در ایران‌خودرو و سایپا مربوط به هزینه‌های حقوق و دستمزد نیروی شاغل آنها است که مردم از جیب خود پرداخت می‌کنند و این مقدار 3 برابر استانداردهای جهانی است، بنابراین مردم در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۳ برابر استاندارد جهانی مستقیماً هزینه افراد شاغل در سایپا و ایران‌خودرو را پرداخت می‌کنند، زیرا با نیروی انسانی مازاد در این بخش‌ها مواجه هستیم! بنابراین جا دارد سوال شود: آیا تکیه بر اشتغال‌زایی در این بخش با توجه به تحمیل هزینه استخدام نیروی کار مازاد به مردم امری قابل دفاع است؟
ت- میانگین مصرف خودروهای تولیدی سایپا و ایران‌خودرو در بهترین حالت ۹ لیتر و یک و نیم برابر میانگین مصرف خودروهای تولیدی اروپاست. روزانه حدود ۱۲۲ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می‌شود. اکنون که کشور با ناترازی در مصرف بنزین مواجه است در صورت تولید خودروهای با کیفیت از سوی این 2 خودروساز نه‌تنها مصرف بنزین به میزان ۸۰ میلیون لیتر در روز محدود می‌شد بلکه مازاد تولید بنزین نیز می‌توانست جزو محصولات صادراتی ایران باشد، در حالی که اکنون کم‌کم در حال تبدیل شدن به یکی از واردکنندگان عمده بنزین با هزینه‌های سرسام‌آور هستیم. از طرفی دولت رقمی معادل ۱۵ هزار تومان یارانه به ‌عنوان مابه‌التفاوت از بودجه‌ عمومی برای هر لیتر بنزین مصرفی خودروها پرداخت می‌کند، بنابراین سایپا و ایران‌خودرو با تولید خودروهای پرمصرف سالانه ۲۴۰ هزار میلیارد تومان خسارت به کشور تحمیل می‌کنند. این خسارت یاس‌آور، مجزا از خسارت تصادفات، آلودگی هوا، تعطیلی کشور و مدارس و مرگ و میر و معلولیت ناشی از تصادفات است. فقط در رابطه با تصادفات، سالانه شاهد مرگ حدود ۱۸ هزار نفر هستیم که رئیس سابق پلیس راهور کشور (سردار هادیانفر) بارها و بارها ایمنی بسیار پایین خودروهای تولید داخل را از عوامل مهم تعداد بسیار بالای مرگ و میرهای ناشی از تصادفات بیان کرده است.
ث- وضعیت در رابطه با فرآیند خرید خودرو نیز تعریف چندانی ندارد. خودروسازان کار را به جایی رسانده‌اند که تفاوت قیمت بین کارخانه و بازار آزاد موجب تشکیل صف‌های خرید می‌شود. پول‌هایی از مردم به واسطه پیش‌پرداخت ستانده شده و تا مشخص شدن وضعیت نهایی خریداران، سود ناشی از خواب چند 10 هزار میلیارد تومان در حساب‌های مربوط مشخص نیست چه سرنوشتی پیدا می‌کند اما قدرمسلم این است که این سود در اختیار خریدار و مشتری قرار نمی‌گیرد! عدم تحویل به‌موقع خودرو، کاهش امکانات خودروهای تحویلی، قراردادهای یک‌طرفه و تحویل خودرویی متفاوت از آنچه ثبت‌نام شده است از اتفاقات گاه و بیگاه دیگری است که مدت‌ها وقت و انرژی ارگان‌های حاکمیتی و قضایی برای احقاق حق مردم را می‌گیرد.
ج- اکنون که در سرآغاز مجلس دوازدهم شورای اسلامی با نمایندگان جدید راه‌یافته هستیم، یکی از مطالبات مردم و یکی از موارد تکریم مردم از سوی نمایندگان تازه انتخاب شده مجلس شورای اسلامی می‌تواند پیگیری موضوعات حوزه خودرو و به سرانجام رساندن انتظارات بحق مردم باشد. چه از منظر مردم‌داری، چه از منظر مراقبت از سرمایه اجتماعی نظام و تحقق اهداف و آرمان‌های آن و چه از منظر مدیریت انرژی و منابع کشور، پرداخت به این موضوع و به سامان رساندن آن امری اجتناب‌ناپذیر است.  

* عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه