تهدیدات تک فرزندی

تک فرزندی یکی از مسائل آسیب زا در سال های اخیر به شمار می رود که رشد فزاینده ای داشته است و بسیاری از خانواده های ایرانی به آن گرایش پیدا کرده اند. بدون شک ادامه این رویه می تواند اساس موجودیت یک جامعه را سست و بنیان خانواده را متزلزل ساخته و با تهدیدات متعددی روبه رو کند.
«تحلیل آسیب های تک فرزندی برای والدین با رویکرد دینی و روانشناختی» [1] عنوان مقاله ای به قلم «مرضیه هروی، اسماعیل چراغی کوتیانی و محسن هراتی» است.
هدف از انجام این پژوهش بررسی و تحلیل آسیب های تک فرزندی برای والدین است. یافته ها حاکی از آن است اگرچه مستقیما آموزه های دینی از تک فرزندی، کمیت و تعداد اولاد بحثی به میان نیامده است، اما کلیت آیات و روایات فرزندآوری بر اهمیت این مسئله تاکید دارند. نویسنده در مقاله حاضر بر آن است آسیب های جسمی، روانی، تربیتی و معنوی تک فرزندی را مورد بررسی قرار دهد. روش گردآوری پژوهش اسنادی و کتابخانه ای و روش پردازش مطالب توصیفی و تحلیلی با استفاده از نتایج پژوهش های پیشین بوده است.

آسیب های والدین تک فرزند
مطالعات روانشناختی و جامعه شناختی بیانگر آن است که تک فرزندی آسیب هایی را برای والدین به همراه دارد. ازآن جا که این آسیب ها گسترده و شامل عرصه های گوناگون می باشند نویسندگان در پژوهش حاضر به برخی از این آسیب ها می پردازند.

آسیب های جسمی
یکی از آسیب هایی که والدین تک فرزند با آن روبه رو می باشند، آسیب جسمی است. به طور طبیعی جسم مادر به دلیل ارتباط نزدیکتر با کودک بیشتر درگیراین آسیب ها خواهد بود. این در حالی است که داشتن فرزند برای زن مانند حکم سلامتی برای اوست و با تامین شادابی، او را به زندگی امیدوار و سرگرم می کند.
تحقیقات جدید نشان داده است که پدر و مادر شدن، آنها را از خطر ابتلا به سرطان و بیماری های قلبی محافظت می کند. این پژوهش ها که روی یک و نیم میلیون نفر انجام شده است، نشان می دهد که داشتن فرزندان پرشمار، خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنان کاهش می دهد.افزون بر این دانشمندان بر اساس برخی آزمایش ها و تحقیقات اسعلام کرده اند مادرانی که تازه صاحب فرزند شده اند، حافظه بصری قوی تری دارند و در مقایسه با زنانی که فرزند ندارند بهتر می توانند اطلاعات اطراف خود را دریافت کنند و به خاطر بسپارند.

آسیب های روانی
نویسندگان مقاله حاضر اضطراب، استرس و افسردگی را از جمله آسیب های روانی برای والدین دارای تک فرزند برمی شمرند و بر این باورند که جسم و روان رابطه ای تنگاتنگ با هم دارند و هر آنچه بر جسم تاثیرگذار باشد روان را نیز متاثر می سازد.
در ادامه این پژوهش آمده است: تک فرزندی بر روان والدین نیز تاثیرگذار می باشد و آسیب ها و چالش هایی را به وجود می آورد. در واقع هرچه قدر تعلقات و وابستگی ها بیشتر باشد، زمینه نگرانی و اضطراب بیشتر است.همچنین بسیاری از جامعه شناسان و روانشناسان معتقدند تعداد فرزندان بر نحوه زندگی زوجین، روابط زناشویی و تنش های والدین تاثیر می گذارد. در واقع در کنار آسیب هایی که خود کودک تک فرزند با آنها روبه رو می شود، آسیب های متعددی هم خانواده این کودکان را تهدید می کند. این خانواده ها همواره نگران بوده و فکر می کنند که اگر مشکلی برای این یک کودک به وجود بیاید، هیچ کاری از آنها ساخته نیست. بدون شک این نگرانی و وابستگی شدید والدین و تک فرزند زمینه اضطراب و استرس و فشارهای روانی را ایجاد خواهد کرد.
علاوه بر موارد گفته شده ترس از دست دادن تک فرزند باعث می شود این کودکان به صورت محدودتر رشد کرده و والدین اجازه ندهند با گروه همسالان بازی و تعامل داشته باشند و به طور مستقل کارهای روزمره خود را انجام دهند.اندیشه فرزندآوری یکی از فرآیندهای زیربنایی و بسیار موثر در ایجاد آرامش و تحکیم و کارآمدی خانواده است. از سوی دیگر تولد فرزندان در خانواده احساس مفید و موثر بودن را برای والدین به ارمغان می آورد.پژوهشی که «برتراند راسل» انجام داده است، نشاط و شادمانی حاصل از تولد فرزند در خانواده را تایید می کند. این در حالی است که طبق بررسی های انجام شده والدین تک فرزند بیشتر از والدین چند فرزند در معرض افسردگی قرار دارند. هرچه وابستگی و پیوند انسان ها قویتر باشد پذیرش جدایی و دوری دشوارتر خواهد بود.

آسیب های تربیتی
نویسندگان مقاله حاضر معتقدند که تربیت کودکان تک فرزند با کودکانی که دارای خواهر و برادر هستند، متفاوت است و والدین تک فرزند در زمینه اخلاقی و تربیتی نیز با آسیب هایی روبه رو هستند. از جمله این آسیب ها می توان به رواج فرهنگ فرزند سالاری اشاره کرد.
تک فرزند بودن کودک موجب معطوف شدن توجه کامل والدین به وی شده و به مرور این فرزندان کانون توجه خانواده می شوند. معمولا در خانواده های تک فرزند پدر و مادر از نظر عاطفی به شدت به او وابسته می شوند به طوری که احساس می کنند باید همه خواسته های کودک را برآورده سازند. برآورده ساختن این خواسته ها در برخی موارد به اندازه ای می رسد که والدین ناخواسته برای راضی کردنش به او باج می دهند.
همین آموزه باجگیری در زندگی آینده کودک نیز تاثیرگذار است از طرف دیگر تبدیل شدن فرزندان به انسان های پرهزینه باعث خواهد شد تمایل به فرزندآوری و تعدد فرزند در خانواده ها کاهش یابد؛ زیرا نمی توانند انتظارات بالای آنها را برآورده کنند. الگوی تربیتی این خانواده ها به فردگرایی نزدیک است، اما مدیریت خانواده های پرجمعیت به دلیل محدودیت امکانات، به انواعی از نظم نیازمند است که نتیجه آن زندگی های موفق خواهد بود.
کاهش انسجام خانواده از دیگر آسیب های تربیتی است. نویسندگان این مقاله معتقدند که نبودن فرزند در محیط خانواده، یکی از عوامل ناپایداری در زندگی مشترک به شمار می آید. ازآن جا که بخشی از تعارض های زناشویی حاصل اختلاف زوجین در اهداف زندگی است، حضور فرزندان، موجب همگرایی اهداف زوجین و در نتیجه، کاهش تعارض های آنها می شود.
یکی دیگر از معایب بزرگ تک فرزندی، وقت گیر بودن آن است. برخلاف تصور برخی که گمان می کنند بچه های زیاد وقت بیشتری را از والدین می گیرند، وجود چند فرزند موجب می شود والدین وقت کمتری را برای بازی با بچه ها بگذارند. بهترین کسانی که وقت بچه ها را پر می کنند، خود بچه ها هستند.

جمع بندی
- افزایش پرشتاب آسیب ها و ناهنجاری های اجتماعی و چالش های موجود در زمینه فرزندآوری مستلزم ارتقاء سطح بینش و آگاهی خانواده ها و ارائه آموزش های لازم و انجام پژوهش های علمی عمیق و گسترده است.
- در جامعه کنونی تغییرات گسترده ای در سبک فرزندآوری ایجاد شده است، به طوری که به تدریج جایگاه الگوی سنتی خانواده با محوریت «حضور فرزند مایه رحمت و برکت است» جای خود را به الگوی «حضور فرزند مایه زحمت است» داده که ضرورت دارد با ارائه راهکارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی افکار عمومی را از آسیب های این موضوع مطلع ساخت.
- جامعه ای که در آن کودکان، پدران و مادران آن از سلامت جسمی، روانی و تربیتی برخوردار نباشند، نمی تواند جامعه ای پویا و پیشرو باشد.
- اگرچه در آموزه های دینی به طور مستقیم بحثی از تک فرزندی یا کمیت و تعداد فرزند به میان نیامده است، اما جهت گیری کلی روایات به سمت کثرت جمعیت است.
- آیات قرآن کریم فرزند و جمعیت را مدد الهی دانسته و از ارکان تکامل بشر می پندارد.
- از منظر روانشناختی نیز والدین تک فرزند به دلایل مختلف مانند جدایی فرزند از خانواده با آسیب هایی چون اضطراب و افسردگی روبه رو خواهند بود.
- وجود فرزند، موجب آسایش روحی و فکری انسان می شود و انسان را از دغدغه درونی و افسردگی روحی نجات می دهد.
- در خانواده های تک فرزند وابستگی دارای افراط وتفریط است و کمتر از تعادل برخوردار است.
- تک فرزندی مشکلاتی مانند فرزندسالاری و کاهش انسجام خانواده را در پی دارد.
- تحقیقات نشان داده است که از نظر جسمی بارداری و شیردهی و زایمان به سلامتی مادر کمک کرده و نقش مهمی در هوش و حافظه و جلوگیری از سرطان های متعدد دارد.
- تک فرزندی یکی از عوامل هسته ای کاهش جمعیت است در صورت شیوع می تواند بنیان جامعه را هدف قرار داده و در ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی ، سیاسی و مذهبی آسیب زا باشد.

پی نوشت
[1] . تحلیل آسیب های تک فرزندی برای والدین با رویکرد دینی و روان شناختی، «مرضیه هروی؛ اسماعیل چراغی کوتیانی؛ محسن هراتی»، دوفصلنامه مطالعات اسلامی آسیب های اجتماعی، دوره 2، شماره 1، شهریور 1399، صفحه 182-163