چه کسی امیر را کشت؟

«میرزامحمد تقی خان فراهانی» مشهور به امیرکبیر از چهره هایی مطرح تاریخ ایران است که همواره در حافظه جمعی مردم باقی خواهد ماند. صدراعظمی که در دوره صدارت سه سال و سه ماهه خود، اصلاحات بنیادی در زمینه های آموزشی، سیاسی، امنیتی، مالی، اقتصادی و فرهنگی را آغاز کرد و با پایان دادن به شورش ها، کاهش نفوذ و دخالت بیگانگان اعم از روس و انگلیس، تشکیل ارتش منسجم، کنترل بر اعمال و رفتار دیوانیان، شاهزادگان، خاندان سلطنت، رجال و صاحبان قدرت، ریشه کن کردن بسیاری از مفاسد اداری و مالی و از همه مهم تر مبارزه با انحرافات دینی و سرکوب فرقه هایی چون بابیت؛ در اداره امور کشور، نظمی نو پدید آورد. نظمی که در دل آن سال ها تلاش خستگی ناپذیر، اصلاح، پیشرفت، لیاقت و شایستگی نهفته است. او پسر یک آشپز معمولی از هزاوه اراک است که به واسطه هوش و ذکاوتی که از خود نشان داد به دومین مقام کشور رسید.
توجه به زندگی و سرنوشت پرفراز و نشیب از کودکی تا جوانی و در ادامه آن عملکردش در اداره کشور، تکاپو برای خلع ید بیگانگان، دیوانیان سودجو و حتی اطرافیان شاه و صدها اقدام ارزشمندی که در مسیر ارتقای کشور انجام داد، به اندازه ای دراماتیک و جذاب است که نه فقط نگاه مورخان، بلکه هر هنرمندی را به سمت خود جذب می کند. همین موقعیت های دراماتیک باعث شده که تمرکز و توجه به رویدادهای دوران چهارمین شاه قاجار برای خلق آثار ادبی و هنری وسوسه انگیز شود و آثار متعددی به منصه ظهور درآید. هرچند یکی از نقاط تاریک دوران امیرکبیر که بعد از دو قرن هنوز در سایه و تاریکی مانده، علت قتل اوست؛ موضوعی که گرچه نقل قول های سینه به سینه، گوشه هایی از ظواهر آن را نمایان کرده اما هنوز موشکافی نشده است.
چگونگی قتل امیرکبیر از آن جهت اهمیت دارد که در پشت این رویداد، ردپاهای خاص و قابل تامل و تاثر دیده می شود؛ ردپاهایی که نه پژوهشی به آن توجه جدی داشته و نه در آثار فرهنگی و هنری به طور جدی بر آن تمرکز شده است. شاید به همین دلیل هم باشد که پرونده قتل امیرکبیر با یک عنوان کلی «توطئه مخالفان» بسته شد. پرونده ای که گرچه در ظاهر از مهد علیا گرفته تا رجال سیاسی و دیوانیان سنتی که اقدامات و برنامه های اصلاحی امیرکبیر به مذاق شان خوش نیامد و سفارتخانه های خارجی که از همان آغاز سرناسازگاری با او برداشته بودند را به عنوان متهم در برگرفت اما هیچ موقع بر صحنه پردازان و طراحان اصلی آن فوکوس نکرد و خط و ربط سایه وار آنهایی که این توطئه را رقم زدند، سند مکتومی نشد.

ردپاهایی که باید دیده شود
در میان دشمنان و بدخواهان امیرکبیر یک نام از دیگران پررنگ تر و برجسته تر است: بابی ها، همان کسانی که عبدا... شهبازی در «جستاری از تاریخ بهایی گری در ایران» نام آنها را مترادف با تروریسم می خواند.
برای پی بردن به زوایای مختلف حادثه ناگوار قتل امیرکبیر، سرنخ ها را باید از اولین روزهای پادشاهی ناصرالدین شاه جمع آوری کرد. همان روزهایی که پیشوایان بابی با سوءاستفاده از مرگ محمدشاه در شهرهای مختلف از جمله خراسان، مازندران، زنجان و... دست به شورش و ناامنی زدند تا خاندان قاجار را خلع ید و حکومت را تصاحب کنند. این شورش ها به حدی خصمانه و خشن بود که فریدون آدمیت در کتاب امیرکبیر و ایران در وصف آن می نویسد: «بابی ها در جریان شورش های خود در دوران ناصری، با مردم و نیروهای دولتی رفتاری سبعانه داشتند و اسیران جنگی را دست و پا می بریدند و به آتش می سوختند.»
در چنین روزگاری، امیرکبیر به صدرات رسید. او برای مقابله با این فرقه انحرافی دو سیاست سرکوب مستقیم و قداست زدایی را درپیش گرفت. در سرکوب مستقیم، بعد از مقابله مستقیم و جنگ میان دولت و طرفداران باب، بسیاری از بابیان به خصوص رهبران آن را کشت. در سیاست قداست زدایی نیز امیرکبیر بدون مقابله مستقیم تلاش کرد تا مردم افکار واقعی این فرقه را درک کنند. با این اقدامات امیرکبیر توانست ریشه بابیت را از همان آغازین سال های فعالیت بخشکاند و اگر او نبود، بی شک همان گونه که نورالدین چهاردهی، پژوهنده تاریخ باب و بهاء عنوان می کند: «از بزرگان ازلی ها و بهائی ها شنیده است که... اگر... امیرکبیر نبود، مسلما به مقصود خود می رسیدند».
با کشته شدن باب، دشمنی بابی ها که تا رسیدن به سلطنت چند قدم بیشتر راه نمی دیدند، با ناصرالدین شاه که در میان هم کیشان به او لقب «امویه سفیانیه» دادند و امیرکبیر که او را «امیر شقی» می خواندند، شروع شد. در نگاه بابی ها میرزا تقی خان و ناصرالدین شاه در درجه اولی از نفرت و لعن قرار داشتند. به همین دلیل ترور سیاسی آنها در دستور کار بابی ها قرار گرفت. اولین ترور به نام امیرکبیر افتاد. آنها از اختلافات دربار سوءاستفاده کردند و در اولین گام، تلاش کردند بین شاه و امیر اختلاف بیاندازند.
مهره اصلی آنها در این مسیر، میرزا آقاخان نوری بود که از دوران محمدشاه با مهدعلیا سر و سر پنهانی داشت و قرار بود با به حکومت رسیدن ناصرالدین شاه صدراعظم شود. میرزا آقاخان نوری با بها ارتباط بسیار تنگاتنگی داشت و زمانی که در دوران محمدشاه، آقاخان توسط میرزا آقاسی تنبیه بدنی ، تبعید و جریمه مالی شد، بهاء به کمک او آمد؛ پول لازم را برای او تهیه کرد و در طول تبعید نیز به وی کمک مالی داد. این ارتباط از دوران پدران شان شروع شده بود و در دوران امیرکبیر قوت گرفت. بابی ها که در تلاش برای انتقام بودند از قدرت آقاخان نوری که به دنبال صدارت به هر دری می زد، استفاده کردند و نتیجه اش عزل امیرکبیر از صدارت و تبعید او به کاشان شد.
عباس امانت در کتاب قبله عام می نویسد: «... از نامه سلیمان خان تبریزی (از عناصر مهم بابیه) پس از تبعید امیرکبیر به کاشان خطاب به سیدجواد کربلایی (از بزرگان بابیه) برمی آید که بابیان به حکومت میرزا آقاخان خوشبین بودند و صدارتش را مایه پیشرفت کارشان می شمردند. سلیمان خان می نویسد: «امیرنظام بحمدا... تمام شد، معزول ابدی گردید. الان در باغ فین کاشان محبوس است. میرزا آقاخان اعتمادالدوله ، وزیر و صدراعظم گردید. ان شاء الله امورات بهتر نظم خواهد گرفت. البته جناب ایشان باید خیلی زود تشریف فرما شوند که وجود مبارک ایشان مثمر ثمر است».
بابی ها که کینه شدیدی از امیرکبیر داشتند به تبعید قانع نشدند و با سوءاستفاده از مثلث شکل گرفته - مهدعلیا، آقاخان نوری و بها - نقشه ترور امیرکبیر را طراحی و عملی کردند.

پاک کردن ردپای بابیه در همه امور
با عزل و قتل امیرکبیر، راه برای تاخت و تاز مجدد بابیان باز شد و میدان را تا آنجا برای پیشبرد اهداف خود فراهم دیدند که تا مرز ترور (نافرجام) شاه نیز پیش رفتند. روز 8شوال1268هنگامی که ناصرالدین شاه از کاخ ییلاقی نیاوران عازم شکار بود، گروهی از بابی ها به رهبری ملاشیخ علی ترشیزی که یکی از پیروان برجسته باب بود و از سوی او لقب اسم ا...العظیم داشت، عریضه به دست، به موکب شاه نزدیک شدند و سه تیر به سمت او شلیک کردند که تیر دوم شاه را مجروح کرد. با این اقدام، شاه فرمان قتل عام بابی ها را صادر کرد و بسیاری از بابی ها اعدام شدند.
سید مقداد نبوی رضوی در کتاب مقدمه ای تاریخی بر اندیشه اصلاح دین در ایران می نویسد: «پس از این واقعه، آغاز سنت نهان زیستی و کتمان عقیده در میان آنها شروع شد»، هرچند در کنار این خفیه کاری ها، ترورهای سیاه این گروه تا رسیدن به هدف دوم شان یعنی ترور ناصرالدین شاه توسط میرزای کرمانی ادامه داشت.
دکتر حسین آبادیان، استاد دانشگاه و نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران می نویسد: «ترورهای نافرجام ناصرالدین شاه توسط بابیان دلیلی جز این نداشت که در زمان او نه تنها سید علی محمد باب، بلکه پیروان او، موسوم به حروف حی هم اعدام شدند و بالا تر این که جنبش های بابیان در شهرهای مشهد، بابل، تبریز، زنجان، قلعه شیخ طبرسی و سایر نقاط سرکوب شد. این سرکوب ها در دوره صدارت امیرکبیر روی داد و به همین دلیل نه تنها بابیان آن زمان، بلکه بهائیان بعدی هم با امیرکبیر میانه ای نداشتند. در دوره های بعدی جنبش باب به دو بخش تقسیم شد یکی ازلیان و دیگری بهائیان. بهائیان به صراحت نه تنها از ترور استفاده نمی کردند، بلکه به روایت پیشوای شان عبدالبهاء حتی از دخالت در مسائل سیاسی هم برحذر داشته می شدند. یکی از کلمات مکنونه عبدالبهاء این است که «امر قطعی الهی این است که در سیاست دخالت نکنی و این هیچ تفسیری ندارد و تاویل بر نمی دارد.» اما پیروان میرزایحیی صبح ازل، معروف به ازلی ها به ظاهر با ترور مخالفتی نداشتند، کمااین که عبدالبهاء ترور ناصرالدین شاه را به آنها نسبت می دهد.»
با این روند پرونده، گرچه هنوز سندی قطعی درباره دخالت بابی ها در قتل امیرکبیر وجود ندارد اما با در کنار هم قرار دادن قراین و شواهد، این فرضیه تقویت می شود که اعدام علی محمد باب، زمینه را برای برکناری امیرکبیر از صدارت و سپس به قتل رسیدن وی فراهم کرده است.

تحریف از ابتدا؛ قتل امیرکبیر چگونه به اطلاع عموم رسید؟
نکته بسیار مهم در خفیه کاری بابی ها و تلاش برای حذف ردپای خود در تاریخ را می توان به خوبی در اعلام درگذشت امیرکبیر در روزنامه وقایع اتفاقیه دید. قتل میرزا محمدتقی خان امیرکبیر روز 17ربیع الاول1268 هجری قمری روی داد. شش روز بعد، روزنامه «وقایع اتفاقیه» در تاریخ 23 ربیع الاول 1268 خبر از وخامت حال امیر و «ناخوشی» او به دلیل «ورم پا و صورت» داد و نهایتا، 20 روز بعد از قتل او به صورت کوتاه نوشت که میرزا تقی خان هجدهم ربیع الاول در کاشان، وفات یافته است.

جای خالی پرونده قتل امیرکبیر در قاب تصویر و صحنه
این که در هنر تئاتر و سینما با دراماتیزه کردن وقایع، باید تلاش شود که اثری جذاب برای مخاطب ساخته شود و نمی توان انتظار داشت که با روایات خشک و صرفا تاریخی، نظر مخاطب را به فیلم، سریال یا نمایشی جلب کرد، گزافه نیست اما این کار با قلب وقایع تاریخی تفاوت زیادی دارد. انحراف افکار عمومی از اصل وقایع تاریخی را تحریف می گویند!
تاریخدانان معتقدند که نباید براساس ذهنیات و عقاید خود تاریخ را تحلیل کرد، بلکه باید بر مبنای رویدادهای تاریخی به ارزیابی آنها پرداخت. موضوعی که به آن گونه که باید، موردتوجه هنرمندان نبوده است و با نگاهی به آثار، چنین به نظر می رسد فهم تاریخی از ماجرای ترور امیرکبیر و در ادامه آن ترور ناصرالدین شاه به دلایل مختلف از جمله کژتابی ها، تحریفات، سوءتعبیرها و بازنمایی های یک سویه و جانبدارانه و... به عنوان ابزار تحریف رنج می برد. این در حالی است که در سایه بازنگری تاریخی و کاوش های پژوهشی دقیقی که در سال های اخیر روی جنبش های سیاسی - اجتماعی عصر قاجار (به ویژه فرقه بابیه و نقش آن در ماجرای مشروطیت) صورت گرفته است، پرده از نقشه های خطرناک این فرقه تا حدی کنار رفته و موضوعی که به نظر می رسد در قاب تصویر و صحنه که از ابزار مهم جهت دهی به افکار عمومی است، بدان توجه جدی نمی شود و حتی با این بهانه که تخیل در درام کمک کننده است، زمینه انحراف یک واقعه تاریخی را فراهم کند.

امیرکبیر در قاب تصویر ایران
امیرکبیر در عرصه هنر، به خاطر برخی سختگیری ها و ممیزهای حاکم، دیرتر از سایر چهره های تاریخ ایران در قالب سینما و تلویزیون و حتی در عرصه ادبیات وارد می شود. اولین بار سال1354 بود که علی حاتمی در سریالی 13قسمتی با نام «سلطان صاحبقران» چهره او و تلاش هایش برای آبادی ایران را در تلویزیون روایت کرد. در این سریال علی حاتمی گرچه بر زندگی ناصرالدین شاه متمرکز است اما در مرور خاطرات او، تمرکز بسیار خوبی بر زندگی امیرکبیر دارد. حاتمی در این سریال برای شرح ماجرای قتل امیرکبیر، داستان سریال را از روز دوازدهم ذیقعده سال1313 قمری و از زمانی که ملیجک، ناصرالدین شاه را از خواب بیدار می کند تا زمانی که مهیای جشن ها و مراسم مربوط به 50سالگی سلطنتش شود، آغاز می کند. ناصرالدین شاه به خاطر پیش بینی منجم باشی دربار سوءقصد به جانش، نگران است. او در خلوت پیش آمده، به مرور خاطرات خویش می پردازد. وی در رویایی که ما آن را با فلاش بک می بینیم، فرومی رود و کمک ها و راهنمایی هایی را که امیرکبیر برای بر تخت نشاندن او انجام داده، روز انتصاب امیرکبیر به صدراعظمی و نیز ازدواج او با عزت الدوله، تنها خواهر تنی شاه را به خاطر می آورد. اندکی بعد مهدعلیا، مادر ناصرالدین شاه با داماد خویش، امیرکبیر، به دشمنی و لجاجت برمی خیزد و نزد دخترش عزت الدوله که به دیدار او آمده است، از امیر بدگویی و گلایه می کند. عزت الدوله می کوشد اختلافات شوهرش با مادر خود، مهدعلیا را برطرف کند که موفق نمی شود. نهایتا عزت الدوله همسرش را در جریان حوادث پشت پرده قرار می دهد و امیر را از نقشه شومی که مادرش علیه او چیده، آگاه می سازد. در این اثنا میرزا آقاخان نوری با بازی جهانگیر فروهر که به جرم اختلاس به کاشان تبعید شده نیز نقض قانون کرده و بدون رخصت وارد تهران می شود و از ترس واکنش امیرنظام و برای فرار از مجازات، بست می نشیند اما میرزا تقی خان امیرکبیر برای پایان دادن به بست نشینی میرزا آقاخان، زنجیرهایی که او خود را با آن بسته، پاره می کند. در مقابل میرزا آقاخان نوری نیز با نفوذ به سفره خانه مهدعلیا، راه تاثیر بر تخت سلطنت را می یابد و شروع به توطئه چینی علیه امیرنظام می کند. او ضمن تبانی با مهدعلیا با وی هم پیمان می شود تا دشمن مشترک خود، امیرکبیر را از میان بردارند. توطئه ای که سرانجام به نتیجه می رسد و ناصرالدین شاه را به برکناری و سپس قتل امیرکبیر وادار می سازد. علی حاتمی در این سریال تحسین شده، گرچه به خوبی ماجرای قتل را ترسیم کرد اما هیچ نگاهی به دست های پشت پرده و سناریوی قتل امیر نمی کند.

آثار متعدد بدون بازخوانی درست واقعه
پس از این سریال، هنرمندان دیگری نیز میل و رغبت یافتند تا با تمرکز بر این شخصیت مانای ایران، آثاری را در معرض دید عموم قرار دهند. با مروری گذرا بر سریال ها و فیلم هایی که درخصوص امیرکبیر ساخته شده، فیلمسازان به دو صورت به این شخصیت شهیر پرداخته اند. سریال «امیرکبیر» ساخته سعید نیک پور از آن جمله است. او که در سریال سلطان صاحبقران در نقش میرزارضای کرمانی ایفای نقش کرده بود، در این اثر که در سال1364 بر آنتن تلویزیون ظاهر شد، روایتگر داستان زندگی امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه و تلاش و فعالیت های او در راستای اصلاح امور کشور شد. در این سریال نیز قتل امیرکبیر چنین روایت می شود که اقدامات امیرکبیر به مذاق بسیاری از درباریان و اطرافیان شاه خوش نمی آید و با دسیسه چینی، موفق می شوند حکم قتل او را از ناصرالدین شاه گرفته و وی را در حمام فین کاشان به شهادت برسانند. پس از سریال پرمخاطب امیرکبیر، تا سال 1388 دیگر اثری از امیرکبیر شاهد نبودیم، جز یک سکانس در فیلم سینمایی «ناصرالدین شاه آکتور سینما» که داستانی طنز از عاشقی شاه قاجار را روایت می کرد. در این سال محمدرضا ورزی در مجموعه تلویزیونی «سال های مشروطه» آخرین روزهای امیرکبیر را در قالب یک سریال تلویزیونی به تصویر کشید. بخش هایی از سریال «سال های مشروطه» به صورتی تدوین و بازسازی شده زندگی امیرکبیر است که اقدامات او برای پیشرفت کشور را به تصویر می کشید. در این فیلم درزی هوشمندانه نکاتی درباره بابیت و صهیونیسم و تاثیر این جریان های فکری در حوادث آن روزهای ایران برای اولین و آخرین بار مطرح کرد. از آن سال به بعد امیرکبیر از سینمای ایران رخت بست تا اواخر سال های دهه 90 که خبر تولید سه سریال «جیران» و «آهوی من مارال» و «قبله عالم» با تمرکز بر وقایع و رویدادهای دوران ناصرالدین شاه، چهارمین پادشاه قاجار مخابره شد. آثاری که گذرگاهی از آنها بر امیرکبیر نیز متمرکز است. فارغ از این که تولید یکباره سه اثر، آن هم با تاکید بر یک برهه تاریخی و تمرکز بر یک شخصیت خاص، با چه هدفی صورت می گیرد و چرا به یکباره برای آن سرمایه گذاری کلان می شود و این سوال مهم که با توجه به مضامین پرخطا و تحریفات صورت گرفته در آنها قرار است در ذهن افکار عمومی چه موضوعاتی القا شود، دغدغه ای است که نمی توان به راحتی از کنار آن گذشت. آثاری که به دیده اغماض، فقط می توان واژه های درک ناقص تاریخی و کارنابلدی را به جای واژه «عمدی» در کنار تحقیقات پژوهشگران شان بگذاریم. سه اثری که تلاش دارند برشی از زندگی عاشقانه ناصرالدین شاه را برای بیننده روایت کنند و بدون انعکاس تصویر درخور از امیرکبیر و ناصرالدین شاه و حواشی سیاسی حاکم بر آن دوره تاریخی، همه چیز را به یک مثلث عشقی متصل کنند. مثلا در جریان سریال «جیران» که دوران پس از مرگ امیرکبیر را روایت می کند؛ درباره قتل او شاهد جدال مهدعلیا با همسر امیر یا به عبارتی دیگر مادر و دختر هستیم. دختر که مادر خود را مسبب اصلی کشتن همسرش می داند، به سختی بر وی می شورد و می گوید که «تو عشق امیر را در دل داشتی و پس از پاسخ «نه» شنیدن از وی، کینه به دل گرفتی و درصدد نابودی او برآمدی!»

امیرکبیر روی صحنه ایران
امیرکبیر در قاب صحنه نیز گرچه همانند قاب جادو، مورد توجه هنرمندان بود اما هنرمندان عرصه نمایش نیز آن گونه باید به حواشی قتل این صدراعظم نامی ورود نکردند. علی رفیعی در نمایش «خاطرات و کابوس های جامه دار از مرگ میرزا تقی خان فراهانی» که نمایشی متمرکز بر زندگی و قتل امیرکبیر است، زندگی او را از چشم جامه دار یا خاصه تراش مشهور او بازخوانی می کند. رفیعی برای نخستین بار این نمایش را در سال 56 و زمانی که مدیریت تئاترشهر را برعهده داشت به صحنه برد. در این نمایش که به گفته رفیعی، جرقه اصلی آن بعد از خواندن کتاب «امیرکبیر و ایران» آدمیت زده شد، سیامک اطلسی نقش امیرکبیر را در مقابل مهدی هاشمی در نقش ناصرالدین شاه قاجار بازی می کرد. البته امیرکبیر در آن اقتباس که باعث کشیده شدن پای رفیعی به ساواک شد به اندازه بازتولید آن در سال 94 پررنگ نبود. رفیعی که در سال 94 این نمایش را در تالار وحدت اجرا کرد، این بار مهدی سلطانی را در نقش امیرکبیر در مقابل سیامک صفری در نقش جامه دار روی صحنه برد. «تعزیه امیرکبیر» که به کارگردانی گلبرگ ابوترابیان در جشنواره تئاتر آیینی سنتی در سالن «سایه» مجموعه تئاترشهر به روی صحنه رفت، هرچند با نگاهی عمیق تر موضوع قتل امیرکبیر را به چالش کشید اما روایتش را با تمرکز بر نفوذ انگلیس در دربار شاه و تاثیرش بر مهدعلیا مادر ناصرالدین شاه روایت کرد و البته جای پای بابیت را خالی نگاه داشت. در سایر آثار نمایشی نیز از جمله «کاش چشم نمی دید» اثر مهدی ملکی، «فین جین» اثر ابوالفضل حاجی علیخانی، «ناگهان پیت حلبی» کورش سلیمانی و... نیز که هر یک به نوعی بر قتل امیرکبیر متمرکز شده اند اما هیچ ردپایی از بابیت در ماجرای قتل امیر کبیر دیده نمی شود.

غفلت فیلم های ایرانی از انگیزه قتل امیری که در یادها ماند
در این که به تصویر کشیدن شخصیتی که جنبه های دراماتیک زندگی اش او را به اسطوره تبدیل کرده در قالب سریال و فیلم کاری دشوار است، شک و شبهه ای نیست؛ اما این که یک ماجرای تاریخی را حذف یا به گونه ای منحرف کرد که وجوهات اصلی موضوع از ذهن جست وجوگر مخاطب حذف شود، موضوعی است که به راحتی نمی توان از کنار آن گذاشت. کم توجهی جدی و اهمال در ماجرای قتل امیرکبیر، موضوعی است که با مروری گذرا بر آثار هنرمندان به راحتی می توان بدان اذعان کرد. موضوعی که نشان می دهد پژوهش ایران هنوز در شرح ماجرای ترور یکی از بزرگ ترین و تاثیرگذارترین سیاستمداران خود، دست خالی است. همان گونه که شاهد هستیم با تولید فیلم های و سریال های مختلفی که به این مقطع تاریخی نگاه می کند، بدون توجه به تبیین واقعیت ها که می تواند روشن کننده راه کشور باشد، هنوز هم بر بسیاری از وقایع سرپوش گذاشته می شود و تمامی محتوایی که از این دوران مورد خوانش قرار می گیرد، همان ماجراهای عاشقانه شاه ناصری است. باید پرسید آثاری که به صورت گسترده در پلتفرم ها تولید می شوند در راستای تفکر همان فرقه های ضاله است که همواره تلاش دارند ردپای خود را از تمامی فتنه های درون کشور پاک کنند؟ آیا آثاری که این روزها با سناریو های مخدوش و پرتحریف با سرمایه های نامشخص و حمایت های کلان نامحسوس تولید می شوند، همچنان مسیر تحریف مهم ترین گلوگاه های تاریخ ایران را دنبال می کنند و ذهن مخاطب ایرانی را از بازخوانی درست تاریخ دور می کنند؟