حمله روز 7 اکتبر سازمان حماس به مواضع اسرائیلی ها که حداقل هزار و 400 کشته روی دست صهیونیست ها گذاشت و شروعی کوبنده در عملیات «طوفان الاقصی» بود، سیاستگذاری های دیرباز آمریکا در خاورمیانه را درهم ریخت و متحدان اروپایی این کشور را زیر فشار قرار داد و مخالفان آمریکا و رژیم صهیونیستی را صاحب بهترین شرایط برای بهره گیری از آشفتگی آنان کرد.رژیم تل آویو در روزهای بعد برای جبران این شکست اطلاعاتی، با نهایت قساوت نوار غزه را زیر بمباران بی وقفه هواپیماهای جنگی خود قرار داد و اکنون شمار شهدای فلسطینی این عملیات از مرز 9 هزار نفر هم عبور کرده و تعداد زخمی ها در غزه و کرانه غربی هم از عدد 32 هزار نفر فراتر رفته است. اثر بزرگ تر ستیزه فوق، عوض شدن بسیاری از انگاره های سیاسی و مکانیسم های عملی در خاورمیانه بوده است؛ فرایندی که جای پای آمریکا در منطقه را محوتر می کند و وسعت عمل روسیه و چین را بیشتر خواهد ساخت.
پیامدهای یک شوک واقعی
در دو سال و 10 ماهی که از شروع زمامداری لرزان جو بایدن در آمریکا می گذرد، وی با بی اعتنایی نسبی نسبت به وقایع خاورمیانه و متمرکز شدن روی رقابت با چین کوشیده بود توان شگرف اقتصادی این اژدهای شرق آسیایی را محدود و بازارهای شرق و غرب را از زیر سلطه چینی ها خارج کند اما «طوفان الاقصی» و بحران بزرگی که به دنبال آن سرزمین های اشغالی را فراگرفت، بایدن را واداشته که یک بار دیگر خاورمیانه را در اولویت مسائل خود قرار بدهد. بایدن در دو سال نخست ریاست جمهوری اش، به منظور آرام کردن خاورمیانه طرح عادی سازی روابط بین اسرائیل و برخی کشورهای عربی این منطقه را دنبال می کرد و در برخی موارد به دستاوردهایی هم نائل شده بود. کنار آمدن امارات با سران فاسد تل آویو و پیشروی مذاکرات اسرائیلی ها با ریاض تا نقطه ای نه چندان دور از ثمردهی کامل، کاخ سفید را به این باور اشتباه رسانده بود که تیرش به هدف نشسته و می تواند با فراغ بال روی عملیات تخریبی اش در چین کار کند. طوفان الاقصی همه این باورها را درهم پیچید و مذاکرات ریاکارانه صلح در خاورمیانه را متوقف و رویارویی فلسطین و اسرائیل را به مشغله نخست تبدیل کرد و بایدن چون دو، سه سالی از معرکه خاورمیانه دوری گزیده بود و تیرهایش را به سمت چین می انداخت، حالا نمی داند در کوتاه مدت چه باید بکند تا سیاستگذاری های تازه و اجباری اش در مناقشه جدید خاورمیانه اثرگذار باشد.
این تنها وجهی نیست که حاکمیت «ضربه خورده» کاخ سفید باید راه حل عاجلی برای آن بیابد و موضوع دیگر چگونگی ترسیم حضور فیزیکی ارتش آمریکا در خاورمیانه پس از شکل گیری طوفان الاقصی است.پیش تر بایدن با اجرای سیاست موسوم به «حضور حداقلی و نامحسوس» ارتش آمریکا در این منطقه کاری کرده بود تا به نظر جهانیان این طور بیاید که این کشور دیگر سودایی در خاورمیانه ندارد و هر چه در آنجا روی بدهد، برای پنتاگون بی تفاوت است اما حالا ترس عظیم کاخ سفید از پررنگ تر شدن جای پای چینی ها و روس ها لزوم تغییر دادن سریع سیاستگذاری فوق را محسوس تر ساخته است. پنتاگون در مرحله نخست یک ناو عظیم هواپیمابر را در آب های دربر گیرنده جنوب لبنان مستقر ساخت و سپس ناو دیگری از این دست را به حوزه خلیج فارس فرستاد. روی این دو ناو مجموعا 100 هواپیمای جنگنده آمریکایی با قدرت بمب اندازی وسیع در سطح منطقه مستقر هستند. آمریکا البته تعداد غیرقابل شمارشی از هواپیماهای جنگنده خود را به تل آویو هم فرستاده و حتی شماری از عملیات بمب اندازی های وحشیانه روزهای اخیر در سطح غزه اگرچه به نام اسرائیل اما توسط همین هواپیماها صورت پذیرفته است. با همه این اوصاف، بایدن اینک در گرداب بدفهمی افتاده و چون عملیات طوفانی «حماس» و جنبش جهاد اسلامی یک شوک واقعی به آمریکا وارد کرد، نمی داند چگونه باید از این گرداب خارج شود و همه زوایا را ببیند و سپس یک نقشه راه فراگیر و عقلایی را برای روزهای بعدی این ستیز تاریخی تدوین و اجرایی کند.
خودداری اعراب از همراهی آمریکا
تهاجم جانانه حماس به سرزمین های اشغالی از زمین، هوا، دریا و موشک های فرود آمده در تل آویو و حیفا، نه تنها صهیونیست های غاصب را مستاصل و وادار به فرار کرده، بلکه کشورهای عرب منطقه را از جهاتی در یک مخمصه سیاسی قرار داده است. به محض شروع عملیات رزمنده های حماس، آمریکا کوشید با فشار آوردن به شرکای عرب خویش در خاورمیانه، آنها را وادار به انتشار بیانیه هایی در انتقاد از حماس و ابراز همدردی با خانواده های کشته شدگان صهیونیست کند، اما تقریبا همه کشورهای عرب از این کار خودداری کردند و فقط امارات و بحرین در این زمینه قدری با آمریکا راه آمدند. وقتی هم که سیاستگذاران اسرائیلی با اجرای بمب اندازی های «کور» در سطح باریکه غزه اقدام به کشتار دسته جمعی زنان و کودکان بی گناه فلسطینی کردند، اوضاع آمریکا تیره تر و دوری جستن دولت های عرب منطقه از خواسته های کاخ سفید فزون تر شد. علاقه مندی آشکار دولت ها و ملل عرب به ملت فلسطین و ابراز همدردی شان با خانواده های شهدا، شکست سیاسی آمریکا را عمیق تر و وحدت رویه اعراب منطقه را که در دهه های اخیر اغلب سست و غیرماندگار بوده است، بیشتر کرد. فقط اوج تاسف عرب ها و به واقع کل جهانیان، بمباران جنایتکارانه دو هفته پیش یک بیمارستان در قلب غزه و سپس حمله ناجوانمردانه روز سه شنبه (9 آبان) به جبالیا بود که روی همه جنایتکاران سیاسی جهان را سفید کرد و مجموعا بیش از 2 هزار و 500 شهید به خیل قربانیان فلسطینی افزود و رود خون در باریکه غزه جاری ساخت. این دو عملیات ضدانسانی که با تسلیحات فرستاده شده توسط دولت جو بایدن به اجرا درآمد، چنان قاطبه عرب ها را متاثر ساخت که سران سیاسی شان با انتشار بیانیه هایی دولت کودک کش تل آویو را یک بار دیگر محکوم کردند و از شورای امنیت خواستند هر چه سریع تر روند متوقف شده کمک رسانی به مردم غزه را که لب مرزها ساکن مانده است به جریان بیندازد و تا زمان پیدا شدن راه حل پایدار، آتش بس را در منطقه برقرار کند. در میان محکوم کنندگان رژیم پوشالی صهیونیستی، مصر، اردن و عربستان هم دیده می شوند که یا هم اکنون یا در گذشته نزدیک متحد آمریکا بوده اند و عمان، کویت و قطر نیز در ارائه درخواست آتش بس مشارکت داشته اند. با این حال قطعنامه های دربردارنده لزوم توقف عاجل مخاصمات که شورای امنیت طی سه هفته اخیر در سه نوبت مبادرت به صدور آن کرده، بلافاصله توسط آمریکا وتو شده است. کاخ سفید به واقع با پای فشردن بر حمایتش از اسرائیل در این مناقشه بزرگ تازه، احساس ناخوشایند اعراب نسبت به خود را که پیش تر هم وجود داشت بیشتر کرده و انگار متوجه نیست که چگونه ملل عرب فزون تر از پیش به چشم یک دولت ریاکار به آمریکا می نگرند و نسبت به آن خشمگین و ناامید هستند. حال اگر آمریکا به فاجعه سازی های اسفبار خود در جنوب لبنان ادامه دهد، این نظر منفی به حدی خواهد رسید که یک نقطه برگشت و ترمیم برای کاخ سفید باقی نخواهد گذاشت و بایدن را در سطح آمریکا نیز مورد تهاجمات اجتماعی تازه ای قرار خواهد داد و تظاهرات گسترده مردمی در شهرهای مختلف آمریکا در روزهای اخیر در محکومیت کشتارهای غزه و در حمایت از شرافت و مظلومیت فلسطینی ها، نشانه روشن همین موضوع است.
بهره برداری روسیه و چین از سقوط هر چه بیشتر کاخ سفید
سست تر شدن جایگاه آمریکا در معادلات خاورمیانه بهترین رویداد ممکن برای چین و روسیه است زیرا جای پای آنها را در این معادلات محکم تر می کند و این دو دولت را به دستاوردهایی فراتر از گذشته می رساند. درست است که پای روس ها در یک ورطه جنگی-سیاسی دیگر که همانا تبعات تهاجم کم اثر این کشور به خاک اوکراین است، گیر کرده اما کرملین بخشی از هوش و حواسش را در چهار هفته اخیر روی تحولات طوفان الاقصی نیز متمرکز کرده و امیدوار به گرفتن ماهی های درشت از آب های متلاطم منطقه است. گاف های سیاسی و کجروی های نظامی آمریکا طی مناقشات 40 سال گذشته فلسطین و اسرائیل نیز فراوان بوده اما میزان خطاهایشان در مناقشه فعلی به حدی رسیده که از مجموعه تمام گاف های قبلی آنها فراتر رفته و سیمای یک هیولای سیاسی را از این دولت مکار در دیدگاه اعراب بویژه حامیان فلسطین و دوستداران قدس ایجاد کرده است. هر چه میزان کمک های نظامی و مالی آمریکا به اسرائیل در طوفان الاقصی بیشتر شود، طبعا از حجم یاری رسانی های مشابه این کشور به اوکراین که در ستیز 21 ماهه اش با روسیه بشدت فرسوده شده است، خواهد کاست و این رویداد نیز از پیروزی های مهم کرملین تلقی خواهد شد. متمرکز شدن اجباری آمریکا روی منجلاب سیاسی ای که اسرائیل برای خود در خاورمیانه آفریده است، طبعا به سود چین نیز خواهد بود زیرا تشکیلات بایدن نمی تواند عملیات ایذایی و چندجانبه سالیان اخیرش با هدف تضعیف چین و از تک وتا انداختن اقتصاد شکوفای این کشور پرنفوس شرق آسیایی را با شدت و حدت گذشته پیگیری و اجرایی کند. سران هر دو کشور روسیه و چین با هوشمندی و فرصت شناسی آشکاری خواستار قطع فوری مخاصمات اسرائیل و فلسطین و اعلام آتش بس شده و از سازمان ملل خواسته اند اسرائیل را که مانع ورود محموله های کمکی و سوخت و غذا و دارو به نوار غزه شده است از این کار بازدارد و با وتو شدن این خواسته از سوی آمریکا، محبوبیت شان نزد اعراب را بیش از گذشته می بینند و از فرو رفتن هر چه بیشتر بایدن در ورطه نفرت عمومی لذت می برند. طوفان الاقصی از این طریق یک جغرافیا و دستورالعمل تازه برای صحنه سیاسی خاورمیانه فراهم آورده است؛ صحنه ای که اسرائیل و آمریکا با پافشاری بر جنایات ضدانسانی شان، بازنده های مسلم آن هستند و فلسطینی ها و خیل دوستداران آنها و مردمی که ارزش های انسانی را از نو تعریف کرده و بر بلندای هرم آزادگی سیاسی نشسته اند، پیروزمندان آن محسوب می شوند.
* مدیر دپارتمان ارزیابی در «مرکز مطالعات سیاسی عرب»
** برگردان از وصال روحانی، روزنامه ایران
دریافت صفحه با کد QR